ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 13، شماره 10، دی 1399 ، شماره پی در پی 56

جلوه های سبک هندی در اشعار شوکت بخارایی

صفحه (231 - 249)
حمید دهنبی (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : مهر 1398
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : اسفند 1398

چکیده

از میان شاعران شیوۀ «خیال بندان» یا «طرز خیال» در سبک هندی، محمد بن اسحاق بخارایی متخلص به «شوکت» با وجود شهرت بسیار در سرزمین عثمانی، در ادبیات ایران نام گمنامی است. وی از شاعران قرن یازدهم هجری است که دیوانی از خود به یادگار گذاشته است. در این مقاله که به روش کتابخانه ای نوشته شده است، پس از معرفی شوکت بخارایی، به بررسی اشعار وی از منظر سبک‌شناسی و با تاکید به ویژگیهای خاص سبک هندی در اشعار وی پرداخته ایم.

نتایج تحقیق نشان میدهد که از منظر ادبی ، تشبیه و انواع آن و استفادۀ فراوان از تمثیل به شعرش برجستگی خاصی بخشیده است. ویژگی اصلی شعر او ، نازک خیالی و خیال بندی است و تشخیص، پارادوکس و حس‌امیزی از انواع مهم پربسامد بدیع در اشعار او به شمار میرود. بسامد بالای برخی لغات خاص مانند: رنگ، لاله و ...و ساخت مضامین بدیع با آنها ویژگی دیگر اشعار اوست و خلق معانی پیچیده، خیال‌پردازیهای بدیع، گاه اشعار وی را دیریاب کرده است. مقیاسهای شاعرانه، ترکیبات جدید و لغات عامیانه از ویژگیهای زبانی اشعار شوکت هستند. از منظر فکری ، توصیف عشق، ناامیدی و غم‌گرایی، دو موضوع اصلی اشعار وی خصوصاً غزلیات اوست.

کلمات کلیدی
سبک شناسی , شوکت بخارایی , سبک هندی

• بررسی حس‌امیزی در غزلیات بیدل دهلوی( 1387) الهامی، شراره، فصلنمۀادبیات عرفانی و اسطوه شاسی، س4، ش12، صص31-48
• تاریخ ادبیات در ایران(1367) ذبیح الله صفا، تهران: فردوس.
• تذکره المعاصرین(1375) محمد علی بن ابی طالب حزین لاهیجی، به اهتمام معصومه سالک، تهران: نشر سایه
• خزانه عامره،( 1900 م)، آزاد بلگرامی، میرغلامعلی،بی نا،کانپور.
• دیوان شوکت بخاری( 1382) شوکت بخاری، محمد اسحاق؛ به تصحیح سیروس شمیسا، تهران: فردوس
• دیوان شوکت بخاری: نسخه خطی، کتابخانه توپقاپی سرای، شماره 962.
• سبک شناسی شعر (1383 )، شمیسا، سیروس، چاپ نخست از ویراست دوم، تهران: نشر میترا،
• سبک‌شناسی شعر فارسی از رودکی تا شاملو،( 1381) غلامرضایی، محمد؛تهران: جامی
• سیری در شعر فارسی( 1370) زرین‌کوب، عبدالحسین، تهران: علمی
• شاعر آیینه‌ها(1387) شفیعی کدکنی، محمد رضا، تهران: آگاه،
• شاعری در هجوم منتقدان (1385 )، شفیعی کدکنی، محمدرضا، تهران: انتشارت آگاه،
• صور خیال در شعر فارسی(1366) شفیعی کدکنی،محمدرضا ،تهران،نشر آگاه.
• -طرز تازه، سبک شناسی غزل سبک هندی(1384): حسن پور آلاشتی، حسین؛ تهران:انتشارات سخن
• فرهنگ اصطلاحات ادبی(1357) داد، سیما، تهران، مروارید.
• منتخب اللطایف(1349) رحم علیخان ایمان، به اهتمام سید محمد رضا جلالی نائینی و سید امیر حسن عابدی،بی‌جا
• موسیقی شعر(1368) شفیعی کدکنی،محمدرضا،، ،تهران،نشر آگاه.
• نتایج الافکار ( 1336 ش)گوپاموی، محمد قدرت الله،، بی نا، بمبئی.
• نگاهی تازه به بدیع(1368)، شمیسا، سیروس، تهران، میترا.